धनत्रयोदशी पूजा विधी: आरोग्य व समृद्धीसाठी 4 प्रमुख अनुष्ठान

धनत्रयोदशी (धनतेरस): आरोग्य, समृद्धी आणि शुभेच्छांचा उत्सव

भारतीय संस्कृतीतील दीपावली हा सर्वात मोठा आणि लोकप्रिय सण असून त्याची सुरूवातही एका अद्भुत उत्सवाने – धनत्रयोदशी किंवा धनतेरसने होते. भारतीय पंचांगातील आश्विन महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील त्रयोदशीला (तेरस) साजरी केली जाणारी ही सणाची सुरुवात श्रीमंत आरोग्य, संपत्ती आणि सौख्याची प्रार्थना करण्याचा दिवस आहे. या दिवशी भगवान धन्वंतरि, देवी लक्ष्मी आणि कुबेर यांची विशेष पूजा केली जाते आणि घरात आनंद, आरोग्य आणि समृद्धी यांचे स्वागत केले जाते.

धनत्रयोदशीचे सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्व

धनत्रयोदशी म्हणजे ‘धन’ (संपत्ती) आणि ‘त्रयोदशी’ (तेरस – तेरावा दिवस). या दिवशी चार भाग महत्वाचे मानले जातात:

• आरोग्याची प्रार्थना: भगवान धन्वंतरि यांना आरोग्याचा अधिपती मानून त्यांची पूजा.
• संपत्तीची आराधना: देवी लक्ष्मीची आराधना करून घरोघरी दीप उजळले जातात.
• पारंपारिक खरेदी: सुवर्ण, चांदी, नवी भांडी किंवा वस्तू खरेदी करणं शुभ मानलं जातं.
• दीप लावण्याची परंपरा: घराच्या प्रत्येक कोपऱ्यात लहान दिवे (दीया) उजळले जातात.

या दिवशी घर, अंगण आणि मुख्य प्रवेशद्वार रंगविण्यात येतो, रांगोळी काढली जाते आणि रंगबेरंगी फुलांनी सजावट केली जाते. दीपावलीच्या स्वागतासाठी हा सण अत्यंत खास मानला जातो.

धनत्रयोदशीच्या मागील कथा आणि दंतकथा

• भगवान धन्वंतरि: पुराणानुसार, समुद्रमंथनाच्या वेळी भगवान विष्णूंच्या अवताराने ‘धन्वंतरि’ प्रकट झाले. त्यांच्या हातात आयुर्वेद ग्रंथ व अमृत कलश होता – त्यामुळेच धनत्रयोदशी दिनी आरोग्याचा विशेष सन्मान केला जातो.
• देवी लक्ष्मीचा उदय: संपूर्ण सृष्टीला समृद्धीची देवता असलेल्या लक्ष्मी यांचाही समुद्रामंथनात उदय झाला असल्याने, या दिवशी लक्ष्मीपूजनही केली जाते.
• प्रिन्स आणि सर्प कथा: एक गोष्ट अशी आहे की, एका राजपुत्राच्या आयुष्यात चौथ्या दिवशी सर्पदंशाने मृत्यू होणार होता. त्याची पत्नी हुशारीने त्याच्या खोलीला सोन्या-चांदीच्या वस्तूंनी भरून ठेवली – त्यामुळे यमराज (मृत्यूचे देवता) सर्पाच्या रूपात आले असता ते दृष्टी भुलवून परत गेले. म्हणूनच, या दिवशी वस्तू खरेदी व संपत्तीचे स्वागत केले जाते.

धनत्रयोदशी: मुख्य पूजा आणि विधी

धनत्रयोदशीच्या दिवशी करावयाच्या प्रमुख पूजा:

• घराची स्वच्छता: सर्वात पहिल्यांदा घर, अंगण आणि देवघर स्वच्छ केले जाते. यामुळे नकारात्मक ऊर्जा दूर होते असे मानले जाते.
• रांगोळी आणि दीप सजावट: रंगबेरंगी रांगोळी व पूजेच्या ठिकाणी दिवे लावले जातात. प्रवेशद्वार फुलांच्या हारांनी आणि तोरणांनी सजवले जाते.
• भगवान धन्वंतरि पूजन: ताज्या फुलांपासून भगवान धन्वंतरि, लक्ष्मी आणि कुबेराच्या मूर्ती अथवा फोटोस समोर ठेवून पूजन केले जाते. फळे, मिठाई, आणि नवीन नाणी अर्पण केली जातात.
• धनत्रयोदशी संकल्प: संपूर्ण कुटुंब मिळून मनापासून आरोग्य, संपत्ती आणि आनंदासाठी संकल्प घेतात.

पारंपारिक खरेदीचे महत्व

या दिवशी केलेली खरेदी पुढील वर्षभर घरात सुख, समृद्धी आणि सौख्य घेऊन येते असे मानले जाते.

धनत्रयोदशीसाठी विशेष मराठी शुभेच्छा संदेश

• संपत्ती, आरोग्य आणि आनंद तुमच्याजवळ सदैव नांदोत… धनत्रयोदशीच्या हार्दिक शुभेच्छा!
• नुतन संपत्ती, सुख-शांती, आणि यशाची प्राप्ती होवो. धनतेरसच्या मंगलमय शुभेच्छा!
• आयुष्यात लक्ष्मी, स्वास्थ्यात धन्वंतरि, आणि घरात कुबेराचे वास्तव्य राहो… दीपावलीच्या सुरुवातीस नवचैतन्य लाभो, धनत्रयोदशीच्या शुभेच्छा!
• तुमच्या आयुष्यातील अंध:कार संपवणारे दीप सदैव उजळले राहो, शुभेच्छांसहित – धनतेरसच्या शुभेच्छा!
• स्वास्थ्य, संपत्ती, आणि प्रसन्नतेने भरलेला हा सण तुमच्या जीवनात आनंद घेऊन येवो!

धनत्रयोदशी – महाराष्ट्रातील खास प्रथा आणि वैशिष्ट्ये

महाराष्ट्रात धनत्रयोदशीला काही खास प्रथा आढळतात. जसे की, सुक्या धने (कोथिंबीर बिया) आणि गूळ यांचे मिश्रण देवीला नैवेद्य म्हणून अर्पण करणे. काही घरांमध्ये या दिवशी नवीन गाडी, दागिने किंवा घरगुती वस्तूंची खरेदी केली जाते. वस्तू नवीन असण्याचा संकेत म्हणजे नवीन ऊर्जा आणि समृद्धीचे स्वागत!

धनत्रयोदशीच्या दिवशी काय करावे आणि काय करू नये?

• आरोग्य आणि समृद्धीसाठी घरात दीप लावावेत.
• दुषित किंवा मोडकळीच्या वस्तू घरातून बाहेर काढाव्यात.
• नवीन भांडी, सोनं-चांदी, किंवा लक्ष्मीच्या प्रतिकांची खरेदी करावी.
• मद्यपान किंवा तंबाखूचा वापर टाळावा.
• घरातील वृद्ध किंवा आजारी व्यक्तींच्या आरोग्यासाठी विशेष प्रार्थना करावी.

धनत्रयोदशीच्या काही लोकप्रिय मराठी कविता आणि शुभेच्छा मराठीत

• धनसंपत्ती, सुखसमृद्धी, आरोग्य लाभो नवा,
  धनत्रयोदशीच्या शुभेच्छांनी उजळो तुमचा दिवा!
• संपत्ती, आरोग्य, समृद्धी लाभो,
  दिवाळीच्या सुरुवातीला आनंद लाभो!
• प्रेम, सौख्य, यश लाभो,
  लक्ष्मीपूजनाच्या दिवशी घरात आनंद फुलो!

धनत्रयोदशी आणि दीपावलीचे नाते

दीपावलीच्या पंच दिवसीय सणाची सुरूवात धनत्रयोदशीने होते. यानंतर नरक चतुर्दशी, लक्ष्मीपूजन (मुख्य दिवाळी), पाडवा आणि भाऊबीज हे दिवस साजरे केले जातात. धनत्रयोदशी म्हणजेच प्रकाश, समृद्धी आणि नव्या उत्साहाचा संयोग!

FAQ: धनत्रयोदशी विषयी वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न

Q. धनत्रयोदशीच्या दिवशी कोणती वस्तू खरेदी करावी?

A. या दिवशी सोनं, चांदी, नवी भांडी, लक्ष्मी किंवा धन्वंतरि मूर्ती, नाणी, किंवा इतर पूजेच्या वस्तू खरेदी करणं शुभ मानलं जातं.

Q. धनत्रयोदशी आणि धनतेरस यात काय फरक आहे?

A. दोन्ही नावांनी एकच सण ओळखला जातो. उत्तर भारतात ‘धनतेरस’ व महाराष्ट्र-मराठीत ‘धनत्रयोदशी’ असे संबोधले जाते.

Q. या दिवशी कोणते मंत्र किंवा प्रार्थना म्हणाव्यात?

A. भगवान धन्वंतरिसाठी आणि देवी लक्ष्मीच्या कृपेकरता – “ॐ धन्वंतरये नमः” किंवा “ॐ श्री लक्ष्म्यै नमः” हे मंत्र म्हणावेत.

Q. घरात दिवे का लावतात?

A. दिवे हे दिवाळीच्या स्वागतासाठी, सकारात्मक ऊर्जा आणि लक्ष्मीच्या प्रवेशासाठी लावतात.

निष्कर्ष

धनत्रयोदशी म्हणजे नव्या आरोग्याचा, संपत्तीचा आणि आनंदाचा आरंभ. या दिवशी केलेल्या शुभेच्छा, खरेदी आणि पूजा यामुळे घरात वर्षभर समृद्धी आणि शांती नांदते. या सणात, परंपरा आणि श्रद्धा यांच्या मिलाफातून कुटुंब, समाज आणि आपली संस्कृती समृद्ध होते. म्हणूनच, या वर्षी धनत्रयोदशीच्या दिवशी आपल्या प्रियजनांना मराठीतून खास शुभेच्छा पाठवा आणि या उत्सवाचा आनंद द्विगुणित करा!

Author

medha deb

 

Medha Deb is an editor with a master's degree in Applied Linguistics from the University of Hyderabad. She believes that her qualification has helped her develop a deep understanding of language and its application in various contexts.

Read full bio of medha deb